Bu yazının amacı, servisimize cihaz getiren müşterilerimize kendi bilgisayarlarında çıkan arızalar hakkında kabaca bilgi vermek,hangi sorunun neden kaynaklandığı, ne gibi çözüm yollarının bulunduğunu belirtmek, karşılaşılan arızanın karakteristik bir arıza mı yoksa istisna mı olduğunu tespit etmeye çalışmaktır. Tüm bunları yaparken bilgiyi saklayarak değil, şeffaf bir şekilde paylaşarak, birlikte anlayarak çözüme ulaşmayı hedeflemekteyiz. Burada, yılların birikimi sonucu teknik servisimizde karşılaştığımız arıza çeşitleri ve bunların çözüm yolları ana başlıklar altında anlatılacaktır.
ANAKART BİLEŞENLERİNİN ARIZALARI:
Anakart arızaları notebooklarda tamir edilmeden değişim yapma yoluna gidildiğinde en çok masraf çıkartan arızalardandır. Notebook bilgisayarlarda oem masaüstü bilgisayarlarda olduğu gibi istediğiniz zaman istediğiniz anakartı veya ekran kartını istediğiniz zaman satın alıp takma lüksüne sahip değilsiniz. Herhangi bir notebook bilgisayarın anakartını sadece o bilgisayarın üreticisi üretir, yan sanayisi bulunmaz. Bilgisayarınız kullanıcı kaynaklı olarak garanti dışı kalır ve anakartı bozulursa yetkili servise gittiğinizde hemen hemen tüm servislerde anakart tamiri yoluna gidilmez, anakartın değişimi istenir. Anakartı değiştirmenin bedeli de çoğu zaman bilgisayarın ikinci el satış fiyatının da üstünde çıktığı için kullanıcılar genellikle anakartı değiştirmektense yeni bir bilgisayar almayı tercih ederler. Bunun için servisimizde, yetkili teknik servisler tarafından tamir edilmeyip değişim istenen anakartların tamiri yapılmaktadır. Anakartın tamir maliyeti anakartın yenisinin fiyatına göre çok daha ekonomik olmaktadır. Servisimizde anakrtların kuzey ve güne köprüsü, ekran kartı çipleri, eprom ve diğer bileşenlerin tamir ve değişimi yapılmaktadır. Anakar arızalarında en tehlikeli olan arıza türü sıvı teması ve kırık ve ezilme türünden arızalardır. Anakartı taşıyan yonganın içi bir şehir içi şebeke tesisatı kadar karışık ve kalabalık bileşenden oluşmaktadır. Bu yonganın içinde katman katman yollar vardır ve bu yollarda oluşan kırık ve kopmalar tamir edilememektedir. Bunun dışında çip yanması ve bileşen arızalarında birçok anakart arızası kolayca tamir edilebilmektedir. Servislerde anakart değişimi denilen arıza durumlarında anakartınızı bir kenara attırmayın. Mutlaka önce tamir edilebilir olup olmadığını kontrol ettirin.
İŞLEMCİ ARIZALARI
İşlemciniz arızaladığında anakart arızasındaki kadar korkacak birşey yok demektir. Anakartlar her bilgisayar markasında ve markaların modellerinde birbirinden farklılık göstermekte aynı markanın bile bir modeliyle diğer modelinin anakartı tamamen farklı yapıda olabilmektedir. İşlemcide ise birbirinden farklı yüzlerce marka ve model aynı tür işlemciyi kullanabilmektedir. İşlemci arızalarında tamir yolu yoktur. Arızalı olan işlemci değiştirilerek sorun çözülür. İşlemci arızaları genellikle ekrana hiç görüntü vermeme ya da dosya kopyalama hataları, performans düşüşü şeklinde kendini gösterir. Arızalı fanlar, elektrik şebekesindeki dalgalanmalar, bacaklardaki fiziki kopma ve eğilmeler işlemcilerin arızalanmalarına neden olabilir. Özellikle arızaları fanlar işlemcilerin aşırı ısınma sonucu bozulmasına ve stabilitesini kaybetmesine yol açabilir. Ram Arızaları(Mavi ekran ve kopyalama hataları): Ram arızaları da işlemci arızaları gibi çözümü değişim yoluyla çözülecek arızalardandır. Bilgisayarda ram en genel kullanım alanı olan parçadır. Bilgisayarınızın desteklediği ram, sd, ddr, ddr2, ddr3 gibi ramlardan biriyse bu genellikle birçok modelde ortak kullanılan ramdır. Arıza durumunda kolayca temin edilebilecek parçadır. Yalnız bazı bilgisayarlar bazı ramlarla çalışmaz, ram seçerler. Hangi bilgisayarın hangi marka ramla çalıştığına üreticinin kitapçığından ya da web sitesinden bakılabilir veya yetkin bir teknik servisten bilgi alınabilir. Ram arızaları genellikle dosya kopyalama hataları, işletim sisteminin kararsız çalışması ve hatalar vermesi ve bilgisayarın mavi ekrana düşmesi, kilitlenme şeklinde kendini gösterir. Yalnız aynı arızalar bilgisayarın sabit diskinde oluşan bozuk sektörden, veya anakarttan da kaynaklanabilir. Bu tür bir arızayla karşılaşırsanız sorunun net tespiti için servis desteği isteyiniz.
ÇİPSET ARIZALARI
Çipsetler anakartın beyni gibidir. Bilgisayarda iki temel çipset vardır. Kuzey ve güney köprüleri. Bu çipler arızalandığında genellikle ya görüntü hiç gelmez, ya da klavye, mause, wireless, toucuhpad gibi bileşenler çalışmaz. Çipset arızaları genellikle anakartı komple değiştirmeyi gereken arızalardır. Ancak çip değiştirmeye uygun araç ve gereç donanımı ve bilgi birikimi olan nitelikli servislerde anakartların arızalı olan çipsetleri ve ekran kartı gibi komlike çipler kolayca değiştirilebilmekteri. Çipset değişimi her marka bilgisayarda yapılamamaktadır. Bazı anakarların yapısı çip değiştirmeye hiç uygun değildir. Bazıları da değişimlerde düşük başarı oranı vermektedir. Ancak markası ve modeli ne olursa olsun, çipseti arızalanan anakartlarda anakartın bir daha hiç çalışmama veya eskisinden daha kötü duruma gelebilmesi riski de olabilmektedir. Onun için servise çipset değişimi için verdiğiniz bilgisayarınızın, servis yüzde yüz garanti dese bile bir daha çalışamaz duruma gelebileceği ihtimalini unutmayın. Her ne kadar çip değişiminde bilgisayar küçük bir ihtimal de olsa hiç çalışamaz hale gelme riskini taşısa bile, çipi arızalanan bir anakartın başka seçeneği yoktur. Çipin değişme riskinin alternatifi anakartı komple değiştirmektir ki, bundan önce de çip değişimini denememek mantıklı değildir.
GÖRÜNTÜ BİRİMLERİ İLE İLGİLİ ARIZALAR
Ekran Kartı Arızaları(Harici ekrana da görüntü alamıyorsanız): Ekran kartı bilgisayarın görüntüyü işleyen kartıdır. Görüntü grafik işlemcide oluşturularak monitöre aktarılır. Ekran kartı arızalarında bilgisayar ekranında çizgi çizgi ya da karışık, bulanık görüntüler oluşturur. Bilgisayarı harici ekrana taktığınızda görüntü gene aynı bozuklukta geliyorsa ekran kartınız arızalı demektir. Bazı arıza durumlarında görüntü hiç gelmeyebilir. Bazan da görüntü gelmez kesik kesik sinyal sesi alınabilir. Eğer ekran kartınız anakartınızla tümleşik değilse arızalı ekran kartınızı yenisiyle değiştirerek sorunu çözdürebilirsiniz. Ancak ekran kartları da anakartlarda olduğu gibi çoğu zaman belli modellere özgüdür ve temin edilmesi çok zor olabilmektedir. Ekran kartı değişim için bulunabilse bile değiştirmek maliyetli olabilmektedir. Eğer ekran kartınız dahili ise ve arızalanmışsa tek çözüm ekran kartı çipini ya da anakartı değiştirmektir. İster dahili ister harici olsun ekran kartları arızalandığında kartın çipi değiştirilerek de sorun çözülebilmektedir. Eğer ekran kartı çipi bulunursa çipi değiştirerek daha düşük bir maliyetle arızayı tamir ettirebilirsiniz. Ancak, tüm çip değiştirmelerde olduğu gibi ekran kartı çipini değiştirmek de yüzde yüz başarı şansı olan bir çalışma değildir. Çip değiştirme çok hassas bir işçilik ve beceri gerektiren çalışma olduğu için hangi yöntemle yapılırsa yapılsın düşük bir olasılık da olsa bilgisayarınızın hiç çalışamaz hale gelme durumu da olabilmektedir. Onun için çipi değişimi teşhisi konulan bir bilgisayara kesin yapılacak gözüyle bakmamak, hiç tamir edilemez duruma gelebileceğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir.
İNVERTER ARIZALARI
(Ekrana görüntü silik geliyorsa): İnverter, tüm masaüstü ve notebook lcd ekranlarında bulunan bir parçadır. Görevi, besleme kaynağından gelen elektriği lcd ekranı aydınlatan florasan lambaya uygun hale getirip aktarmaktır. İnverterin arızalanması durumunda lcd ekranın florasanına elektrik gitmez ve lamba yanmaz. Lamba yanmayınca aydınlanamayan lcd ekranda görüntü belli belirsiz silik bir tonda görünür. Görüntü güçlükle seçilebilir durumdadır. Ekrana ışık kaynağı tuttuğunuzda görüntü daha net ortaya çıkar. İnverter arızalandığında görüntü çok silik gelir ancak her silik gelen görüntü inverter arızasından kaynaklanmayabilir. İnverterin LCD ekranı aydınlatan lambaya elektrik vererek onu çalıştırdığını lambanın da ekranı aydınlattığını söylemiştik. Burada florasan lambanın da arızalanması durumunda aynı kısık ve silik görüntüyle karşılaşılabilir. Anakarttan invertere elektrik taşıyan yollarda veya sokette arıza olması durumunda da hem invertere hem florasan lambaya elektrik gitmez gene aynı tür arıza belirtisi görünebilir. İnverterler de her bilgisayarın markasına ve modeline göre farklılık gösteren parçalardır. Arızalanması durumunda değişim yoluna gidilir. Ekran değişimi kadar olmasa da maliyetli bir arızadır.
LCD EKRAN ARIZALARI
(Ekranda kırılma, çarpma, çizgiler varsa): Bilgisayarın LCD ekranlarında en sık karşılaşılan arıza biçimi kırılmalardır. Yeni nesil OLED ekranlar LCD ekranlardan farklı olarak florasan ve inverter bulundurmaz. Ekranın aydınlatması led hücreleriyle homojen bir şekilde yapılır. OLED ekranlar LCD ekranlardan çok daha incedirler ve daha az enerji tüketirler. Fiyat olarak da, henüz yaygın olarak kullanılmadığı için, LCD ekranlara oranla çok daha pahalıdırlar. Gerek OLED gerekse LCD ekran kırılmalarında tek çözüm ekranı değiştirmektir. Kırılma dışında oluşan arızalarda da LCD ekran tek parça olduğu için tamirat yapılmamaktar yapılsa bile verimli sonuç alınmamaktadır. Dizüstü bilgisayarlar taşınabilir cihazlar olduğu için taşınma sırasında meydana gelen düşmelerde ilk kırılan parça ekran ve menteşe olmaktadır. Arıza istisna bir arıza olmayıp çoğu kullanıcının başına gelen bir sorun olduğu için çok sık karşılaşılan bir arızadır. Arızanın çok karşılaşılması da LCD ekran fiyatlarını düşürmüştür. Ekranın kırılması, ortasından çizgi çıkması veya görüntünün titremesi, kayması durumunda yapılacak şey o ekranı yenisiyle değiştirmektir. Ancak, lcd ekranın aydınlanmasını sağlayan florasan lambanın arızalanması durumunda ekranı değiştirmeye gerek kalmadan sadece lambayı değiştirerek sorun çözülebilmektedir. LCD Florasan Arızaları(Ekranda görüntü silikse): LCD teknolojisini kullanan her ekranın, ister masaüstü, ister dizüstü bilgisayar olsun, florasan lamsı vardır. Florasan lambasıyla ekrana yansıyan görüntü gözle görülebilir bir parlaklığa kavuşur. Florasan lambanın bozulması durumunda çözüm lambayı değiştirmektir. Ancak florasan lamba değişimi de hassasiyet, dikkat ve titiz çalışma isteyen bir iştir. Her ekranda florasan değişimiyle yüzde yüz sonuç alınmayabilir. Florasan lamba değişimi sırasında ekranın değiştirme maliyetinin de çıkabileceğini göze almak gerekmektedir. Ekrana görüntünün silik geldiği her arıza florasan kaynaklı olmayabilir. İnverter arızalarında belirtildiği gibi, anakartttaki besleme yolları, inverter soketi ve inverter arızaları da ekrana görüntünün silik gelmesine neden olabilir. Ekrana görüntü silik geldiğinde bu üç ihtimali de göz önünde bulundurarak net teşhisi yetkin bir teknik servisten almak gerekmektedir.
HDD - SABİT DİSK ARIZALARI:
Hdd arızaları çözümü değişimle gerçekleşen arızalardır. Arıza kendini ram arızalarında olduğu gibi mavi ekrana düşürme, donma, kilitlenme, yazma ve kopyalama hataları, işletim sistemi yükleyememe biçimlerinde gösterir. Disüstü ve masaüstü bilgisayarlarda HDD IDE ve SATA olmak üzere iki şekilde bulunur. Eski bilgisayarlarda IDE yeni bilgisayarlarda SATA arabirimi kullanılır. IDE diskler SATA olanlara göre daha eski ve daha pahalıdır. Ancak temin sorunu yoktur. Disk arızalarında genellikle tamir durumu yoktur. Ancak çoğu zaman diskin içinde bulunan veriler diskten daha değerli olabiliyor. Böyle durumlarda eğer diskin içindeki bilgiler çok önemliyse diskin kendi maliyetinden çok daha fazla para ödenerek diskten veri kurtarma işlemi yapılabilir. Onun dışında disk arızalanınca içindeki tüm bilgiler kaybolur. Bilgisayarlarda disk arızalarına karşı içindeki bilgileri devamlı en az 2 ayrı yere yedeklemek gerekmektedir. Çoğu zaman arızalar geri dönülmesi nerdeyse imkansız kayıplara neden olabilmektedir. Bilgisayarınız diskinden ya da başka bir arızasından dolayı servise gittiyse mutlaka bilgilerinizi yedekleyin, ve içinde önemli bilginiz varsa servisi bilgilendirin.
OPTİK SÜRÜCÜ - CD/DVD WRİTTER ARIZALARI
Bilgisayarlarda optik okuyucular, dvd ve cd türü medyalardan veri aktarmaya yarar. Optik okuyucuların arızası, bilgisayarın cd-dvd rw sürücüsünün hiç görmemesi veya sürücünün cd-dvd medyayı okumaması, yazmaması, eksik ve hatalı okuyup yazması biçiminde kendini gösterir. Arıza durumunda sürcü tümüyle değiştirilir. Tamir maliyeti yenisinin fiyatına yakındır ve verimli değildir. Optik sürücü arızaları en büyük sorunu işletim sistemi ve harici medyalardan program yüklemelerinde çıkartır. Optik sürücünün hatalı olması kopyalamayı ve okumayı hatalı yapması, bilgisayara yüklenen işletim sisteminin ve programların eksik ve hatalı yüklenmesine neden olur. Bu da sistemde kilitlenmelere ve çeşitli sorunlara neden olur.
KASA-MENTEŞE-KAPAK KIRILMALARI:
Dizüstü bilgisayarlarda anakartlar gibi kasalar da marka ve modele özgüdür. Ancak çoğu marka birçok modelini aynı tip kasaya da koyabilmektedir. Bilgisayarlarda genellikle çarpma, düşme ve kaza gibi durumlarda oluşan fiziksel darbeler bilgisayarın dış kasasında, lcd ekranın koruma çerçevesi ve kapağında, menteşesinde kırılma veçatlaklara neden olur. Bu tür durumlarda yedek parça bulmak anakart bulmak kadar zor olmaktadır. Teknoloji sürekli değiştiği ve geliştiği için firmalar da sürekli geni modeller geliştirmektedir. Çıkartılan her modelde de kasa, anakart ve menteşe gibi parçalar ürünün tasarımına ve şekline göre değişmektedir. Durum böyle olunca piyasada olan binlerce ürünün her biri için farklı özellikte birçok parçayı ne üreticiler tedarik etmekte ne de dağıtıcılar stok tutmaktadır. Bu tür özel parça ihtiyaçlarında parçalar ya tamir edilmekte ya da başka arızası olan bilgisayarların arızalı olmayan parçalar alınarak kullanılmaktadır.
SIVI TEMASINDAN KAYNAKLANAN ARIZALAR:
Dizüstü bilgisayarların en tehlikeli ve masraflı arızalarından biridir sıvı temasları. Sıvı teması durumunda yapılan en büyük yanlış, temastan hemen sonra bilgisayarı ters çevirip sildikten sonra açma düğmesine basıp bilgisayarı çalıştırmaktır. Böyle durumlarda bilgisayar çalışıyor bile olsa kesinlikle açmayın. Hemen cihazı kapatıp bataryasını ve adaptörünü çıkartarak profesyonel bir servise götürünüz. Servise sıvı teması arızasıyla gelen bilgisayarların çoğu sıvı temasından sonra aylarca çalışmış bir süre sonra parçalarda oluşan korozyon ve paslanma cihazı çalışamaz hale gelmiş durumdadır. Sıvı temasında bilgisayar ilk önce çalışsa bile temizlenmeyen sıvı zamanla parçalarda kısa devre yaparak yanmaya veya korozyona ve paslanmaya yol açarak anakartın içinden geçen onlarca küçük yolu ve devreyi tahirp etmektedir. Aşınma ve paslanma sonucu oluşan arızalar da geri döndürülemez arızalara neden olamaktadır.
KLAVYE ARIZALARI:
Dizüstü bilgisayarların klavyeleri masaüstü bilgisayarlardan farklı olarak hem çok pahalıdır hem de marka ve modele göre farklılıklar göstermektedir. Arızalar genellikle sıvı teması, tuşların ve tuşları tutan tırnakların kırılması, yerinden çıkması biçiminde olmaktadır. Sıvı teması veya var olan tuşların basmaması durumlarında çözüm klavyenin değişmesi şeklindedir. Ancak bir veya birkaç tuşun düşmesi, tuşları tutan tırnak ve mekanızmanın bozulması, kırılması durumlarında klavye ve tuşlar marka ve model ayırdetmeksizin kolayca tamir edilmekte, takılmakta ve onarılmaktadır. Klavye tuşlarının yolları ve anakarta giden soketi arızalıysa ve tuşlar hiç basmıyorsa bu durumda tamir mümkün olmamaktadır. Klavye hiç çalışmıyor ve anakarttaki bağlantı soketi tahrip olmuş ve tamir edilemez durumdaysa bu durumda harici klavye kullanma yoluna gidilebilir.
KABLOSUZ BAĞLANTI (WİRELLESS) KART ARIZALARI:
Bilgisayarınız kablosuz internete bağlanmıyor, bağlantı ikide birde kopuyor, internet hızı çok düşük ya da kablosuz bağlantı hiç kurulamıyorsa sorun kablosuz bağlantı kartınızda demektir. Kablosuz bağlantı kartında arıza olduğuna karar vermeden önce aygıtın tüm sürücülerinini eksiksiz ve doğru yüklenip yüklenmediğine, üreticinin sağladığı sürcüyü orjinal cd den veya üreticinin web sitesinden yükleyip yüklemediğinize dikkat ediniz. Eğer arıza kablosuz bağlantı kartınızdaysa sorun kartın değitirilmesi yoluyla çözülebilir. Kart değişimi fazla maliyetli olmayan bir işlemdir. Ancak bazı durumlarda anakartların çipsetlerinden veya kablosuz bağlantı kartınızın soketlerinden kaynaklanan arızalar da kablosuz erişiminizde sorun çıkartabilir.
BIOS YAZILIMI ve EPROM ÇİPİ ARIZALARI:
Servise bios arızasıyla gelen bilgisayarlar genellikle müşterilerin kendi bilgisayarlarında bios güncellemesi denemesinin başarısızlıkla sonuçlanması sonucu getirdiği bilgisayarlardan oluşmaktadır. Sisteme kendi modelinin aynı kodunda değil de başka bir sistemin bios yazılımının yüklenmeye çalışılması sonucunda anakartın bios yazılımı çökmektedir. Böyle durumda anakart başlangıçı medyasını görmediği içini normal yükleme yoluyla yazılım kurlumu yapılmamaktadır. Bios bilgisi silinmiş veya tahrip olmuş bilgisayarlarda anakarttan bios çipi çıkartılarak programlayıcı cihazda yeniden programlanıp çip anakarta tekrar takılmaktadır. Bios çipi anakarta ait tüm komutların ve yazılımların yüklü olduğu bir çiptir. Anakart bilgisayara bağlı tüm donanım ve bileşenleri bu yazılım sayesinde görür. Bu yazılım anakartın işletim sistemi gibidir. Bios yazılımının zarar görmesi sadece güncelleme hatasıyla olmamaktadır. Bazan virüsler ve ani elektriksel şoklar da bios yazılımının çökmesine neden olmaktadır. Bios arızası sadece yazılımın zarar görmesi ve çökmesi biçiminde değil, çoğu zaman çipin de zarar görmesi şeklinde olabilir. Uyumlu bir bios çipi bulunarak arızalı parça değiştirilir.
YAZILIMSAL SORUNLAR:
Bilgisayarınızda yüklü olan işletim sistemi, programlar ve virüslerden kaynaklanan sorunlardır. Bilgisayarınızın bios yazılımı zarar görmediği sürece en masrafsız sorunlardır. İşletim sistemini veya sorun çıkaran programları kaldırıp yeniden yükleyerek sorunu çözebilirsiniz. Bu tür sorunların en büyük zararı, bilgisayarın içindeki önemli bilgilerin silinmesi veya zarar görmesidir. Ayrıca bilgisayarda yüklü olan çok sayıda sürücü, program ve yapılan birçok ayarın, düzenlemenin yeniden yapılmasının ortaya çıkaracağı zaman ve emek kaybı da çok önemli olabilmektedir.
